Meraklı bir tür olan insanın en önemli özellikleri arasında istek ve istenç sahibi oluşu gelir. İstek ile istenç arasında önemli farklar vardır. İstek akıl ve mantık içerdiğinden bilincin ürünüdür. İstenç ise bilinçaltından kaynaklanır ve akıl ile mantığı aşan bir özelliği vardır. İstenç konusunu felsefesinin merkezine koymuş olan düşünür, Alman filozofu Arthur Schopenhauer’dir. Schopenhauer (1788 – 1860) insanın bir istenç varlığı olduğunu ve dünyayı istenci ile oluşturduğunu söylemiştir. İstenç akıl ve mantık içermediğinden, bilinçaltı ile bilincin ortak bir ürünü olduğu kabul edilebilir.

Schopenhauer, 1819 yılında yayınladığı Die Welt als Wille und Vorstellung “İstenç ve Tasarım Olarak Dünya” adlı eserinde istenç ve merhamet konularını derinlemesine incelemiştir. Ona göre gerçek bir tasarımdır ve istençten kaynaklanmaktadır. Bilinçaltından kaynaklanan istenç bilince çıktığında isteğe dönüşür ve ego ile şekillenir. İnsanın tüm üzüntüleri ve acıları sonu gelmeyen isteklerden dolayıdır. Zira ego, insanı korumak bahanesiyle sürekli yeni istekler üretir ve insanı bencil bir varlığa dönüştürür. Schopenhauer’e göre insanın yaşamı anlamsız, boş ve acıyla doludur. Acı dolu kötü hayattan kaçınmanın tek yolu ise, isteklerimizi mümkün olduğu kadar azaltmak ve egonun arzularını kontrol altına almaktır.

Schopenhauer’e göre merhamet zaman, mekân ve nedensellik bağlarıyla açıklanamaz. Ahlaklı insanın aynı zamanda merhamet sahibi olmasını ister. Schopenhauer, sevgi ve şefkatin de ahlaklı insanlarda bulunacağına inanır. Schopenhauer’e göre, egoizmi ve kötülüğü çözecek tek şey merhamettir. Merhamet, insanı gerçek adalete ve insan sevgisine götüren bir duygudur. Arapça ‘rahm’ kök sözcüğünden türetilmiş olan merhamet, acımak, esirgemek ve korumak anlamlarını içerir. Rahman ve Rahim sıfatları da kullarına acıyan Allah’ın sıfatları olarak kabul edilir.

Türkistan’ın Yesi şehrinde doğmuş olan Ahmed Yesevi (1093 – 1166) Divan-ı Hikmet adı altında topladığı şiirlerinde sevgiden ve merhametten söz etmiştir. Bir dörtlüğünde kendi merhametini “rahm etmek” olarak ifade ediyor:

Gerçek dertliye kendim ilâç, kendim derman;
Hem âşıkım, hem maşukum, kendim canan;
Rahm edeyim, adım Rahman, zatım Sübhan;
Bir nazarda içlerini safa kıldım.

Merhamet konusuna Ermiş adlı kitabında değinmiş olan Halil Cibran (1883 – 1931) da şöyle der:

Sahip olduklarınızdan verdiğinizde çok az şey vermiş olursunuz. Gerçek veriş, kendinizden vermektir. Çünkü sahip olduklarınız, yarın ihtiyacınız olabilir diye saklayıp koruduğunuz şeylerden ibaret değil mi? Çok fazla şeye sahip olup, çok az verenler, bunu gösteriş isteyen gizli arzuları için yaparlar ki, bu da armağanlarını yararsız kılar. Bazıları vardır ki, çok az şeye sahiptirler ve hepsini verirler. Bunlar hayata ve hayatın lütfüne inananlardır, kasaları asla boş kalmaz. Bazıları sevinçle verirler, bu sevinç onların ödülüdür. Bazıları ise ıstırap içinde verirler ve bu acı onları arındıran sudur. Ve yine bazıları vardır ki, ne vermenin acısını hissederler, ne sevinç ararlar, ne de bir erdem düşüncesiyle verirler. Onlar, şu vadideki mersin ağacının kokusunu salışı gibi verirler. Böyle kişilerin ellerinde Tanrı dile gelir ve onların gözlerinden Tanrı, dünyaya gülümser. Öyleyse simdi verin ve vermenin hazzını mirasçılarınız değil siz yaşayın.

Doç. Dr. Haluk Berkmen