Estetik Etik İlişkisi, Prof. Metin Yasa Hocam’ın kaleme aldığı, hacmi küçük fakat düşünsel derinliği yüksek bir kitap. Metin Hocamın bana ulaştırdığı değerli çalışmalarından biridir; kendisine buradan bir kez daha teşekkür ediyorum.
Metin Yasa ile yaptığımız sohbetlerden ve kitabın bütününden hareketle, eserin amacını şöyle ifade edebilirim: Din felsefesinin imkânlarıyla estetik ve etiğin mahiyetini ortaya koymak ve bu iki alan arasında retorik bir köprü kurmak hedeflenmektedir. Bununla birlikte metin, bana göre, disiplinler arası bir açılım yaratmaktan çok kavram merkezli bir tartışmayı sürdürmekte ve bu nedenle kapsamını daraltmaktadır. Metin Hoca, güzelliğin teolojik ve sanatsal boyutlarını açıklamaya çalışırken tanrı ve ahlak kavramlarını merkeze almakta ve bu yaklaşım zaman zaman dili tekdüze bir çizgiye taşımaktadır.
Metin Yasa’nın teoloji ve sanat felsefesinde bazı kavramsal boşlukları doldurmaya çalışırken daha çok İslam düşüncesine (Gazâlî, İbn Hazm, Muhammed İkbal vb.) yöneldiği görülmektedir. Bunu bir eleştiri amacıyla değil, tartışmayı tek bir düşünsel hatta yoğunlaştırdığı için dile getiriyorum. Nitekim kaynakçada Hegel, Nietzsche, Schiller, Schopenhauer gibi estetik düşüncenin temel figürlerinin yer almaması ilk okuduğum dönemde bende bir eksiklik duygusu yaratmış bulunmaktadır.
Metin Yasa’nın ilahiyat profesörü olması, felsefi çözümlemelerini Tanrı’nın varlığı üzerinden temellendirmesini anlaşılır kılmaktadır. Bu yaklaşım bazı okurlar için kısır ya da ağır gelebilse de belirli bir geleneğin doğal sonucudur. Üstelik felsefenin zorunlu bir yazım kalıbı yoktur; her düşünür kendi geleneğinin, kendi kavram dünyasının ve kendi kürsüsünün içinden konuşmaktadır. Bu nedenle felsefenin laboratuvar düzeni içinde üretilen bir disiplin olmadığı hatırda tutulmaktadır.
Kitabın sonuç bölümünde Metin Hoca, var olmanın hiçlikten daha hayırlı olduğunu savunmakta, var olan her şeyin güzelliğine vurgu yaparak Tanrı’nın güzelliğini evrenin bir yansıması olarak yorumlamaktadır. Güzelliğin Tanrı’dan pay olarak dağıldığını ve bu payların doğa, insan, gökyüzü ve evren gibi biçimlerde tezahür ettiğini ileri sürmektedir. “…Hangi açıdan bakılırsa bakılsın, güzel olan güzelliği, güzellik de güzel olanın nedenini öngörür” (s.120) ifadesi metnin düşünsel eksenini özetlemektedir.
Estetik Etik İlişkisi, özellikle din felsefesi ve teolojiye ilgi duyan okurlar için verimli bir başlangıç kaynağı oluşturmaktadır. Bununla birlikte metin, gündelik yaşamın somut sorunlarına doğrudan dokunmamakta, daha çok Tanrı’nın varlığı, yaratılış ve ahlaki temeller gibi klasik meseleler üzerine yoğunlaşmaktadır. Bu nedenle kitap zaman zaman akademik geleneğin içinde sıkışmış bir çizgide ilerliyor izlenimi vermektedir.
23.10.2022 Tarihli Düzeltme
Aşağıdaki açıklama, önceki değerlendirmeme dair bir öz eleştiri ve gerekli bir düzeltme niteliği taşımaktadır:
Metin Yasa ve yukarıda haksız bir üslupla eleştirdiğim Estetik Etik İlişkisi üzerine yazdıklarım artık kendi adıma geçerliliğini yitirmiştir. O dönemki yazım, aceleci ve mesnetsiz bir saldırganlıkla kaleme alınmış, gerçeği yansıtmayan ifadeler içermektedir. Kitabı okuduğum dönemde akademik alana karşı geliştirdiğim tepkisel bilinç hâli değerlendirmemi olumsuz etkilemiştir. Kendimce “özgür” diye tanımladığım bir zeminde akademik metinleri daraltıcı ve kısıtlayıcı buluyor olmam, eleştiriyi gereksiz bir öfkeye sürüklemiştir. Bu nedenle metne ve müellifine yönelttiğim üslubun yarattığı gereksiz ve tailhsiz gerginliği kabul etmekteyim; Metin Yasa’dan bu sebeple özür diliyorum.Ayrıca Estetik Etik İlişkisi’nin akademik bir dille yazılmasını eleştirmek temelsizdir. Bir felsefi risale herhangi bir üslupla kaleme alınabilmektedir; üstelik Metin Yasa bir ilahiyatçı-akademisyendir ve yaklaşımının bu doğrultuda şekillenmesi doğaldır. Herhangi bir metnin yazılış biçimini belirleyen zorunlu bir kural ya da üst anlatı bulunmadığı da göz önünde bulundurulmaktadır.
Can Murat Demir