1. Gündelik Uğraşlar İnsanı Nesneleştirir mi?
Gündelik işlerle uğraşmak, insanı bir nesneye dönüştürür mü? Bu soru, insanın kendini varlık alanında nasıl konumlandırdığıyla doğrudan ilişkilidir. Bir şeye odaklanmak, kimi zaman saplantı, kimi zamansa bir lütuf olarak görülmektedir. Bu ikili yapı, insan varoluşunun kronik hastalığı olan sıradanlık kavramına temas etmektedir.
“Delilerin yaşamı ölümden beterdir.” — J. Sirach
İnsan, çoğu zaman meşguliyetleriyle, yani kendine ait uğraşlarıyla değer kazanmaktadır.
Bu değer, yalnızca üretimle değil, aynı zamanda kendini aşma iradesiyle ilgilidir.
2. Schopenhauer’da Seçkinlik, Sıradanlık ve Kendinde Mutluluk
Schopenhauer, Seçkinlik ve Sıradanlık Üzerine adlı düşüncelerinde bu meseleyi derinlemesine tartışmaktadır. Ona göre yüksek insan, istidatlarının ve kavrayışlarının farkında olan insandır. Bu nedenle yüksek ruhlar, gündelikliğin ve nesneleşmenin batağına düşmemelidir.
Schopenhauer, seçkin insanın doğasını hem ruhsal hem de bedensel göstergelerle açıklar.
Alnın biçimi, kaşın ifadesi, yüzün hatları bile düşünme tarzının uzantısı olarak yorumlanmaktadır. Bu insanlar, düşünceleriyle meşgul olduklarında rahatsız edilmemelidir; çünkü o anda onlar, düşüncenin somut biçimiyle özdeşleşmektedir.
“Sokaktaki arabacının kırbaç sesiyle kim bilir kaç deha yüksek fikirlerini yazamadan yitirmiştir.” — Schopenhauer
Deha, gürültünün nesnesi olmaktan tiksinmektedir; çünkü nesneleşmek, onun için ölümden beterdir. Bu nedenle Schopenhauer’e göre deha, aynı zamanda delidir.
3. Nesneleşmenin Trajedisi: Düşünen Ruhun Yalnızlığı
Nesneleşmek, varoluşsal anlamda bir kendinden geçiş, bir “kapanma hâli”dir. Birey, nesneye dönüştükçe kendiliğini yitirir, kendisini başkalarının algısında “tanımlanabilir bir şeye” indirger. Oysa deha, bu sınırlanmayı reddeder. Kendi varlığını koruyabilmek için soyutlanmayı, hatta deliliği bile göze almaktadır.
Bu bağlamda nesneleşmek, yalnızca sıradan insanın kaderi değil, aynı zamanda dehanın trajedisidir: çünkü deha, kendi düşüncesine dönüşürken, aynı zamanda insanlıktan da uzaklaşmaktadır.
4. Uğraş, Tutku ve Kimlik: Ruhun Biçimlenişi
Yüksek odakta çalışan kişiler, yaptıkları işle özdeşleşmişlerdir. Ruhları, uğraşlarının bizatihi kendisine dönüşmektedir. Bu durumda kişi ile yaptığı iş arasındaki sınır bulanıklaşır — hatta kimi zaman ortadan kalkmaktadır. Bu durum, yalnızca üretim değil, bir ruhsal dönüşüm meselesidir. Kişi, odaklandığı uğraş aracılığıyla kendi varlığını yeniden biçimlendirmektedir. Tutku, bir bakıma ruhun eylem biçimidir. Bu noktada “odak-uğraşlar” yalnızca bir etkinlik değil, bir hayat telakkisidir.
5. Sığlık, Derinlik ve Yurtsuzluk Alegorisi
Sığ insan, sığlıkta debelenmektedir. Akıntıda sürüklenen bir nesne gibi, yönsüz ve yurtsuzdur. Derin insan ise derinlikte anlam yaratmakta, kendi iç dünyasından bir kozmos kurmaktadır. Bu fark, yalnızca düşünsel değil, ontolojik bir ayrımdır. Çünkü sığlık, varoluşun inkârı; derinlik ise varoluşun kabulüdür.
6. Nietzsche ve Stirner’da Seçkin Ruhun Yalnızlığı
Bu türden seçkinci söylemler, genellikle Nietzsche ve Stirner gibi filozofların dünyasında yankılanmaktadır. Her ikisi de, insanın kendini sıradanlıktan ve toplumun yoz kodlarından kurtarabilmesi için kendi anlam-evrenini yaratması gerektiğini vurgulamaktadır.
Nietzsche’nin üstinsan ideali ile Stirner’in biricik kavramı, aslında aynı varoluşsal vurguyu taşımaktadır: Kendini tanımlayan, kendi yasasını koyan insan.
Sonuç: Deliliğin Eşiğinde Seçkinlik ve Odaklanma
Gündelik olandan kopmak, delilikle flört etmektir. Ancak bu delilik, sıradanlıktan kurtuluşun bedelidir. Schopenhauer’in, Nietzsche’nin ve Stirner’in ortaklaştığı nokta budur: İnsanın kendi uğraşıyla kurduğu dünya, onun varoluşunun aynasıdır. Dolayısıyla bir şeye odaklanmak, ne salt bir saplantıdır ne de sıradan bir nimet; aksine, insanın kendi kaderini belirlediği felsefi bir eylemdir.
Can Murat Demir