Nostalgia, sinemanın silkelenme ve ayıklanma mecrasına konumlanmaktadır. Yönetmen, kamerasıyla, düşünmenin fenomenolojik ve tumturaklı dünyasına cesurca girmektedir. Bu müdahale, sadece bir estetik tercih değil; düşünmenin kendi deneyimsel boyutuna dair bir çağrıdır. Peki, bunu neden yapmaktadır?
Andrey Tarkovski’nin sinema anlayışı, “Sinema nedir?” sorunsalının yaşantılarımız tarafındaki izlerini takip etmemizi önermektedir. Nostalgia, bu bağlamda, düşünmenin bizatihi kendisini düşünmesini salık vermektedir. Yani sinema, yalnızca bir görsel anlatım aracı değil, aynı zamanda düşünceyi yeniden kurgulayan bir araç olarak işlev görmektedir.
Sinema, kavramların altını oymak, şeyleri temellerine doğru, ilk hallerine hasretle yeniden yıkmak ve yeniden inşa etmek girişimidir. Bu süreç, hem izleyiciye hem de yönetmene düşünsel bir arınma ve felsefi bir yeniden doğuş imkânı sunmaktadır. Tarkovski’nin filmlerinde nostalgia, sadece geçmişe özlem değil; varoluşsal sorgulamanın ve düşünsel derinleşmenin bir yöntemidir.
Sinema, böylece tekrar ve yeniden tanımlama mecrasına dönüşmektedir: Kavramları yıkan, görselliğin ötesine geçen ve düşünmeyi merkeze alan bir sanat pratiği olarak. Bu nedenle nostalgia, sinema yoluyla hem deneyim hem de düşünceyi yeniden keşfetmek isteyenler için vazgeçilmez bir araç hâline gelmektedir.
Bir meydan konuşması ne anlatabilir?
Eğer kürsüdeki delilikse, bu sorunun cevabını derinlemesine düşünmek gerekir. Tüm şeylerin fenomenolojik bir yapı-sökümünü görürüz; Tarkovski’nin fotoğraf kökenli sineması, bu bakış açısını teatral bir üslupla bize aktarır[1].
Kürsü ve etrafında toplanmış olan deli ve akıllılar, toplumu temsil eder. Kürsü, neredeyse heykellerle eş seviyededir[2]; konuşmacı bu yüksek noktadan hem topluma hem meydana hem de sanat eserlerine seslenir. Konuşmacı, mahalle politikacısı gibi sıradan bir retorik kullanmaz; agoradaki bir filozof edasıyla, felsefi argümanlar sunar. Bu kişi aslında aklı başında bir deliliktir[3]; tiyatro sahnesini andıran görüntü, kamera açısının ustalığıyla bir bilgelik dersine dönüşür. Burada aklı başında delilik baş tacı edilir.
Meydan konuşması, toplumu değiştirmeyi hedefler; belki de değişimin kökünden başlaması gerektiğini ima eder. Tarkovski’nin Nostalgia filmindeki bu sahne, “şeyler”de en başa dönmenin anlamlı ve faydalı olabileceğini haykırır[4]. Ayrıca, tüm değer yargılarının altüst edilmesinin, daha hayırlı sonuçlar doğurabileceği ihtimalini hatırlatır.
Bu bağlamda, meydan konuşması yalnızca toplumsal bir ritüel değil; düşünsel bir deneyim, felsefi bir sorgulama ve varoluşsal bir çağrıdır. Konuşmacının deliliği ve yüksekten seslenişi, izleyiciye hem kendisini hem toplumu yeniden değerlendirme fırsatı sunar.
Dipnotlar
[1] Tarkovski, A. (1983). Nostalgia. Sovyetler Birliği: Mosfilm. Filmde yönetmenin fotoğraf kökenli sinema anlayışı, fenomenolojik bir deneyim yaratmak için teatral teknikler kullanmasını sağlar.
[2] Burada “kürsü” demir bir iskele ile heykel seviyesinde yükseltilmiştir; bu yükseklik metaforik olarak konuşmacının topluma ve sanat eserlerine yukarıdan seslenmesini simgeler.
[3] “Aklı başında delilik”, Tarkovski’nin sinemasında sık rastlanan bir motif olup, deliliğin felsefi ve bilinçli bir formunu ifade eder. Bu, izleyiciye toplumu yeniden düşünme fırsatı sunar.
[4] Nostalgia filminde kalabalık, insan kılığına girmiş kavramlar olarak betimlenir; sahne, şeylerin bir araya gelişini ve birliğe ulaşmanın sade ama güçlü ritüelini çağrıştırır.