Budalalığımızın başka belirtileri arasında şu da unutulmamalı: İnsan, istekleri yüzünden kendine gerekli olanı bulamaz; bir şeyin tadına vararak değil, hayal ve hevese kapılarak, mutlu olmak için neye muhtaç olduğumuzu kestiremeyiz. Düşüncenizi keyfince kesip biçmeye bıraktınız mı, kendine göre olanı özleyip rahat edemez:
Quid enim ratione timemus
Aut cupimus? quid tam dextro pede concipis, ut
Conatus rion paenitat votique (Juvenalis)
Korku ve istekler ne zaman akılla geldi?
Bunca güvenle hangi hayali kurarsın ki
Sonunda pişman olmayasın?
Sokrates onun için tanrılardan yalnız kendisine yararlı olacağını bildikleri neyse onu dinlermiş. Lakedemonyalılar birlikte ve ayrı ayrı yaptıkları duada kendileri için iyi ve güzel şeyler diler, bunların seçilmesini tanrıların keyfine bırakırlarmış:
Conjugius petimus partumque uxoris, at illi
Notum qui pueri qualisque futura sit uxor. (Juvenalis)
Biz bir kadın ve çocuklar isteriz, ama onlar
Bilir kadının ve çocukların ne olacağını.
Hıristiyan, Tanrı’nın dilediği olsun diye dua eder; çünkü Kral Midas’ın şairlerce uydurulan durumuna düşmek istemez. Bu kral; tanrılardan, her dokunduğunun altın olmasını istemiş. Duası yerine getirilmiş: Şarabı altın olmuş, ekmeği altın, yatağının kuş tüyleri altın, gömleği, hırkası altın. Böylece, kavuştuğu isteğinin ağırlığı altında ezilmiş, dayanılmaz bir bolluğa gömülür olmuş. O zaman dileğinin tam tersini dilemiş tanrılardan.
Attonitus novitate mali, divesque miserque.
Effugere optat opes, et quae modo voverat, odit. (Ovidius)
Şaşmış bu yeni belaya: hem zengin olmuş hem yoksul;
Kurtulmak istemiş, istemez olası bu hazineden.
Kendimden de bir şey anlatayım. Gençliğimde en çok istediğim şey Saint-Michel Şövalyesi olmaktı; çünkü o zamanlar bu şövalyelik Fransız soyluları arasında pek az kişinin ulaşabildiği en büyük onur payesiydi. Kader bu isteğimi tuhaf bir şakayla yerine getirdi. Ona ulaşmak için beni yerimden kaldırıp yükseltecek yerde, daha da cömert davranarak sanki, o onuru ucuzlatıp alçalttı, benim omuzlarıma; daha da aşağılara kadar indirdi!
Kleobis’le Biton, Trophonius’la Agamedes, ilk ikisi Tanrıçalarından, son ikisi tanrılarından, dindarlıklarına en uygun ödülü dilemişler ve gördükleri ödül ölüm olmuş; o kadar ayrıdır çünkü tanrıların görüşleri bizimkilerden! (Kitap 2, bölüm 12)
Montaigne; Denemeler’ den…