Raffaello Sanzio “Atina Okulu Tablosu”

İtalyan ressam Raffaello Sanzio’nun fresk tarzında ortaya koymuş olduğu bu eserde, genel hatlarıyla felsefe ve bilimlerin ilahi boyutu anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Vatikan’da Stanza della Segnatura’da duvara çizilmiş bu resmin bulunduğu oda içerisinde, harici pek çok resim bulunmaktadır. Raffaello’nun yapmış olduğu bu eserin ana teması genel anlamıyla felsefe iken, yanında bulunan diğer resimlerin ana teması; teoloji, retorik ve adalettir. İdealizm ve realizmin çatışmasını Platon ve Aristoteles üzerinden yorumlamaya çalışan Raffaello, Platon’u göğü; Aristoteles’i de yeri işaret eder bir şekilde resmetmiştir. İdea dünyasını gökyüzüyle bağdaştıran ressam, reel dünyayı da yeryüzü ile bağdaştırmıştır. Zira Platon, daimî olarak uhrevi olanın merak edilmesi gerektiğini savunan bir filozoftur fakat öğrencisi Aristoteles onunla aynı fikirde değildir. O beş duyuyla algılanan şeylerin hikmetini merak etmekle birlikte, uhrevi olanı fizik dışı tutarak metafizik adıyla incelemeye tabii tutmuştur. Bu sebeple tabloda; görünenin, yani insanın maddi olarak tecrübe edebildiği dünya yeryüzüne ait olarak tasvir edilirken; görünmeyen, bilinemeyen, maddi olmayan, ruhsal alemle ilişik dünya da gökyüzüyle tasvir edilmiştir.

İncelemeye devam ettiğimizde karşımıza çıkan başka bir detaysa, Platon ve Aristoteles taraftarlarının giymiş olduğu kıyafetlerin renkleridir. Platon mor ve kırmızı bir kıyafet giyerken; Aristoteles mavi ve kahverengi bir kıyafet giymiştir. Bunun sebebi morun gökyüzünü yani havayı, kırmızının ateşi, mavinin suyu, kahverenginin de toprağı temsil etmesidir. Ateş ve hava ruhsal alemin duyumlanabilen sembolleri iken toprak ve su dünyevi alemin duyumlanabilen sembolleridir.

Tabloda Platon ve Aristoteles’i net bir şekilde teşhis edebilmemizin temel nedeni, ellerinde tutmuş oldukları kendilerine ait eserlerdir. Platon’un elinde tuttuğu kitap “Timeo”dur. Aristoteles’in elinde tutmuş olduğu kitapsa meşhur “Ethica”dır. Tabloda Platon’un çizimi için modellik yapan kişi Leonardo da Vinci iken, basamakların birinde kolunu mermer cisme dayayan Herakleitos’un modelliğini yapan da Michelangelo’dur. Ressam kendini de küçük bir alanda, basamakların altında en sağda resmin dışında düşünürlere bakarken çizmeyi uygun bulmuştur.

Atina ekolünü temsil etmek üzere resme çok sayıda karakter yerleştirildiğini görüyoruz. Bu karakterlerden kesin olanların bazıları şunlardır: Platon, Aristoteles, Sokrates, Pisagor, Öklit, Ptolemaus, Zoroaster, Raffaello, Sodoma ve Diyojen. Kesin olmayanlar yani o kişi olduğu düşünülen karakterler ise şunlardır: Kıbrıslı Zenon, Epiküros, Anaksimandros, Empedokles, Boethius, Xenophon, Timon, Büyük İskender, Arşimet’tir. Bu saydığımız isimler dışında da pek çok isim mevcuttur ancak çoğu sanat tarihçisi tarafından tartışmalı bir şekilde ele alındıkları için isimleri detaylandırma kısmına pek girme taraftarı değilim. Eğilmiş bir şekilde geometrik şekiller çizmeye çalışan karakterin Yunan matematikçi Eukleides olduğu düşünülmekle beraber, Raffaello’nun arkadaşı Bramante de olduğu söylenmektedir.

16. yüzyılda sanatın ve düşüncenin köreldiğini düşünen Raffaello Sanzio, insanların tekrardan düşünmelerini sağlamak için; önceki kıymetli düşünürlerin, bilim insanlarının ve sanatçıların figürlerini resmetmeyi kafasına koymuştur. Düşüncenin altın çağını yakalama fikri bu fresk de yoğun bir şekilde gözlemlenebilmektedir. Kutsal inançlar doğrultusunda yedi ana liberal sanat olarak kabul edilen; gramer, retorik, diyalektik, müzik, aritmetik, geometri ve astronominin temsilcileri tabloda bir araya getirilerek insanlara gösterilmeye çalışılmış. Tablonun sol tarafında müzik ve aritmetik bilenler, sağ tarafında geometri ve astronomi bilenler, ortasında ise bu bilimler üzerinde çalışan Atina’nın en ünlü filozofları yer almaktadır.

Eski Yunan’ın büyüklüğü ve Rönesans döneminin getirdiği yeniden doğuşun, alegorik bir üslupla, düşünürler, sanatçılar ve bilim insanları üzerinden aktarılmaya çalışıldığı tabloda; iki heykel ayrıntısı gözümüze çarpmaktadır. Resmin sağında Apollon, solundaysa Athena heykeli bulunmaktadır. Bilindiği üzere Apollon güneşin, ateşin, sanatın, müziğin ve şiirin tanrısıdır. Kâhin olma özelliğine de sahiptir. Athena da sanatın, zekanın, ilhamın, stratejinin, barışın ve savaşın tanrıçasıdır. Ayrıca resimde Athena’nın elinde tuttuğu Medusa kafası da dikkat çeken başka bir ayrıntıdır. Her ikisini ortak noktada birleştiren şeyse, düşünürlerin onlara muhtaç olması durumudur diyebiliriz. Metnin başında bahsettiğimiz ilahi boyut kavramı da tam olarak burada ortaya çıkıyor zaten. Bilim insanlarını, sanatçıları, filozofları düşünmeye iten ve onlara ilham kaynağı olan kişiler Apollon ve Athena’nın ta kendisi. Tüm bunlardan yola çıkarak Raffaello’nun zihninde, Rönesans döneminin getirdiği aydınlanmanın ve silkelenmenin temel kaynağı olarak ilahi güçlerin baz alındığını söylemenin yerinde olacağı kanaatindeyim. Kısacası Raffaello’nun insanları düşünmeye sevk etmek için hazırlamış olduğu bu çalışmaya; tanrıların insanlara bahşettiği sanat, bilim, zekâ, düşünce gibi yeteneklerin hepsinin uygulama alanlarıyla özdeşleştirilmiş, şekilsel birer kopyasıdır diyebiliriz.

Kaynakça:
Vikipedi Özgür Ansiklopedi. (08.12.2021 tarihinde erişilmiştir.) Atina Okulu. https://tr.wikipedia.org/wiki/Atina_Okulu
Youtube. (08.12.2021 tarihinde erişilmiştir.) Raffaello’nun “Atina Okulu” Freski https://www.youtube.com/watch?v=uO7GVjnt3CU

Cansu Can